Mecenas Monika – okiem prawnika odc. 43

Dziś przychodzę do Was z wątkiem karym, stanowiącym kontynuację poprzedniego wpisu o młodocianym, nieletnim i małoletnim. Jak już bowiem było mówione, w rozumieniu kodeksu karnego młodocianym jest sprawca, który w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończył 21 lat i w czasie orzekania w pierwszej instancji 24 lat (art. 115 §10 Kodeksu karnego- dalej: „kk”). A od jakiego wieku odpowiada się za swoje czyny w rozumieniu tego Kodeksu zapytacie? Otóż, na zasadach określonych w kk odpowiada ten, kto popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat. I tu sprawa byłaby prosta, gdyby nie szereg wyjątków, które – jak to i w życiu – pojawiają się również w Kodeksie. W odniesieniu do niektórych czynów zabronionych odpowiedzialność ponosić może również nieletni, który dopuścił się ich po ukończeniu 15 lat. Te czyny to:

• zamach na życie Prezydenta RP (art. 134 kk),
• zabójstwo (art. 148 1, §2 lub §3 kk),
• określone przypadki spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 156 1 lub §3 kk),
• sprowadzenie zdarzenia zagrażającemu życiu lub zdrowiu wielu osób lub mieniu w wielkich rozmiarach (art. 163 1 lub §3 kk),
• przejęcie kontroli nad statkiem wodnym lub powietrznym w wyniku zastosowania podstępu, gwałtu lub groźby jego bezpośredniego użycia (art. 166 kk),
• sprowadzenie katastrofy w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym zagrażającą życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach (ar. 173 1 lub §3 kk),
• gwałt (art. 197 3 lub §4 kk),
• napaść na funkcjonariusza publicznego z użyciem broni palnej lub innego niebezpiecznego przedmiotu ze skutkiem ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 223 2 kk),
• wzięcie zakładnika w celu zmuszenia organu państwowego do określonego zachowania (art. 252 1 lub §2 kk),
• kradzież z użyciem przemocy, groźby jej użycia (art. 280 kk).

Za ww. czyny zabronione małoletni może odpowiadać na zasadach określonych w tym kodeksie, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne.

I tak wygląda stan prawny na dzisiaj. Jednak od 01.10.2023r. wejdzie w życie nowelizacja Kodeksu karnego, która zmienia nieco ten stan rzeczy. Wszak – zgodnie z dodanym nowelizacją art. 10 §2a – nieletni, który po ukończeniu 14 lat, a przed ukończeniem 15 lat, dopuszcza się czynu zabronionego określonego w art. 148 §2 lub §3 kodeksu karnego (m.in. zabójstwo ze szczególnym okrucieństwem lub zabójstwo więcej niż jednej osoby) będą mogli również odpowiadać na zasadach określnych Kodeksem (jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają oraz zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że stosowanie środków wychowawczych lub poprawczych nie jest w stanie zapewnić resocjalizacji nieletniego).

Zaniżenie dolnej granicy odpowiedzialności karnej ma, zarówno zwolenników, jak i przeciwników. Trzeba jednak zwrócić uwagę, iż „minimalny wiek odpowiedzialności karnej w Europie waha się pomiędzy 10. (Anglia i Walia, Szwajcaria, Irlandia Północna) a 18. rokiem życia (Belgia). W większości państw wiek odpowiedzialności nieletnich ustalono pomiędzy tymi dwoma wartościami. I tak, przykładowo, w Holandii, Szkocji i Turcji wynosi on 12 lat, we Francji – 13 lat, w Austrii, Niemczech, Włoszech, Hiszpanii, Słowacji, Słowenii – 14 lat, w Grecji i państwach skandynawskich – 15 lat, w Rosji – 16 lat.  W związku z powyższym proponowane w projekcie rozwiązanie należy uznać za mieszczące się w modelach odpowiedzialności karnej nieletnich przewidzianych w krajach UE.”[1]

I choć to temat trudny, to nie należy go zbywać milczeniem. Wręcz przeciwnie – wiedza i świadomość konsekwencji czynów jest jednym z elementów pełniących funkcję prewencyjną w prawie karnym, a po polsku mówiąc – wpływa na ogół społeczeństwa w kierunku przestrzegania prawa (zarówno w kontekście kształtowania jego świadomości prawnej, jak i odstraszającego wpływu kar). Potwierdza to też moja życiowa praktyka – w dzieciństwie groźba szlabanu zawsze działała na mnie motywująco, jeśli chodziło o powrót do domu na określoną godzinę. Porównanie może niezbyt adekwatne, ale czego się nie robi dla rozluzowania czytelnika.

Autorka: Monika Sobczyńska (radca prawny)

Niniejszy artykuł ma charakter wyłącznie informacyjny, służy jedynie jako punkt wyjścia i nie stanowi porady prawnej, ani też nie może zostać uznany za świadczenie pomocy prawnej, w tym poradę, opinię prawną, wykładnię prawa lub konsultację prawną w jakiejkolwiek sprawie czy też chęci ich wyrażenia. Zawarte w niniejszej publikacji informacje nie odnoszą się do konkretnego stanu faktycznego.
Przed podjęciem jakiejkolwiek decyzji lub działania należy skonsultować się z radcą prawnym, adwokatem lub specjalistą w danej dziedzinie.

[1] https://www.prawo.pl/prawnicy-sady/14-latek-odpowie-jak-dorosly-nowela-kodeksu-karnego,511050.html